Kış ayları için mutfak hazırlıkları önemlidir çünkü yazın meyve sebze boldur ama kışın azalır, besine ulaşım zorlaşır üstelik kışın hasta olmamak için iyi beslenmek gerekir.
Domates, biber, salatalık gibi yazın bolca bulunan ve erişimi kolay, kış mevsimine göre fiyatı da ucuz olan sebze ve meyveler ister çiğ ister pişmiş olsun, kolayca besin olarak sofralara gelir. Yazın öğün planlamak, akşama ne yesek ya da ne pişirsem sorusuna cevap vermek daha kolaydır.
İlkbaharda doğanın uyanışı ile başlayan yaz mevsimi, toprağın en verimli olduğu bu dönemdir. Özellikle meyve ve sebze bakımından bolluk zamanıdır ve bu yüzden de yaz mevsimi boyunca hem kahvaltı hem de diğer öğünler, besin içeriği bakımından zengindir, alternatifler çoğalır.
Kışın da tarım devam eder fakat daha çok kök bitkiler yetiştirilir. Ağırlıklı olarak kış aylarında tüketilen kuru fasulye, nohut, mercimek gibi gıda maddeleri de aslında yazın yetiştirilmiş, kurutulmuş ve saklamaya hazır hale getirilmiş besin maddeleridir.
Yerleşik hayata geçtiğimiz ilk zamanlardan bu yana besini saklamanın farklı yollarını geliştirmemiz sayesinde kışın kilerler, tel dolaplar, dondurucular dolar.
Turşu, salça, tarhana, kurutulmuş meyve ve sebzeler, konserveler, tuza yatırılmış veya fümelenmiş et türleri ve elbette üzümü saklamanın yolları olarak sirke ve şarap yapımı insanlığın kış aylarını da bolluk içinde geçirmek üzere, bir zamanlar şenliklerle yaptıkları kışa hazırlık ritüellerinin ürünleridir.
Kış Hazırlıklarının Önemi
Kış hazırlıkları, yakın zamana kadar modası geçmiş eski bir gelenekti ama son zamanlarda yeniden popüler hale geldi diyebiliriz.
Markette her şeyin hazırı zaten varken ve hem daha ucuz hem daha pratik kabul edilirken konserveler yapmak, turşular kurmak, domates biber kurutmak pek kimsenin, özellikle şehirli insanın, tercih ettiği bir şey değildi. Fakat bu da değişmeye daha doğrusu geleneksel olana geri dönmeye başladı.
Bu geri dönüşün beslenme ile ilgili farkındalığın artmasına bağlı olduğunu düşünüyorum çünkü sağlığı bozulan, kilo alan, aldığı kiloyu bir türlü veremeyen ve bunun nedenlerinin ilk başta paketli gıdalar olduğunu öğrenen bir kişi için o hazır gıdaları almak ve eve getirmek, artık eskisi kadar kolay değil. İyi ki de değil…
Mutfağınız Kışa Hazır mı?
Bir beslenme uzmanı olarak size kendi mutfağımdan ve mevsiminde beslenme pratiğimden örnek vermem gerekirse ben, kış hazırlıklarını mümkün olduğu kadar ciddiye alıyorum. İş yoğunluğuma rağmen her yaz sonu konserve yapıyorum, turşu kuruyorum; yaz meyvelerinden likör, sirke yapıyorum.
Çünkü kışın güçlü bir bağışıklık sistemine ihtiyacım var. Öyleyse fermantasyon önemli, demek ki ev yapımı sirke ve turşu olmazsa, bu iş olmaz.
Kışın o tatsız tuzsuz sera sebzelerini yiyeceğime, mevsim sebzeleri ile besleneceğime göre canım çok çektiğinde konservem elimin altında olmalı.
Kışın pişireceğim yemeklere yazın olduğu gibi bol bol domates kullanamayacağıma göre salçamı yapmalı ya da doğal tarım yöntemleriyle elde edilmiş domates ve biberlerden, güneşte kurutularak yapılmış besin değeri yüksek salça alıp, kilerime koymalıyım.
Kış Hazırlığı Yapmadıysanız Nasıl Beslenmelisiniz?
Bu söylediklerim, kış hazırlığı yapmadıysanız bittiniz, yandınız anlamına gelmez ya da kış hazırlıkları yapmadıysanız kesin olarak sağlıksız besleneceksin diye bir şey yok.
Peki, kış hazırlığı yapmamış bir mutfakta beslenme ve/veya besin alışverişi nasıl olmalı?
- Sadece kış aylarında üretilen mevsim sebze ve meyveleri tüketmeye özen gösterebilirsiniz.
- Marketten konserve, salça, hazır çorba almak yerine gıda kolektiflerinin, köy kooperatiflerinin ya da kadın üreticilerin kendi evlerinde ürettiği doğal ürünlerden satın alabilirsiniz.
- Sera domates ve salatalık yerine kışın kahvaltıda havuç, roka, tere, pancar tüketebilirsiniz.
- Kışın salata yaparken turp, mor lahana, kıvırcık, havuç gibi kış sebzelerini tercih edebilirsiniz.
- Lektin yükü ağır kuru bakliyat ve tahılları en az 24 saat suda beklettikten sonra ağır ateşte uzun süre pişirerek kış mevsimi boyunca bağırsaklara yüklenen lektin miktarını azaltabilirsiniz.
- Kışın fermente turşuyu sofranızdan eksik etmeyerek bağırsak mikrobiyatınızı destekleyebilirsiniz.
Mevsiminde Beslenme
Kış hazırlıklarının sağlıklı beslenmeye en önemli katkısı mevsiminde beslenmeyi mümkün kılıyor olması. Çünkü insan bedeni de doğanın bir parçasıdır ve onun ritmine uygun hareket eder, siz bunun farkında olmasanız bile…
Kışın hemen hepimizin kilo almaya meyilli olmasının sebebi, vücudumuzun mevsim koşullarına göre kendini ayarlamasının bir sonucudur. Havalar soğudukça iç organların ısı dengesini korumak için karın bölgesinde yağlanmanın artması bu doğal refleksin bir sonucudur.
C vitaminine olan ihtiyacımızın arttığı kış aylarında doğanın bize C Vitamini içeriği zengin meyveler vermesi de aynı uyumun bir başka örneği olarak değerlendirilebilir.
Yazın ise sıvı ihtiyacı artar ve terleme yoluyla hem sıvı kaybı hem mineral kaybı oluştuğu için yaz meyve ve sebzeleri daha sulu ve mineral bakımından daha zengin olur.
Mevsiminde Beslenme Neden Önemli?
Mevsiminde beslenme, beslenmenin doğal halidir. Aslına bakarsanız ve esas tuhaf olan yılın dört mevsimi domates yemeye devam etmektir.
Çok değil bundan 20 -25 yıl öncesine kadar zaten mevsiminde besleniyorduk.
Kışın mandalina, havuç, pırasa yazın domates, çilek, taze fasulye yiyorduk. Domatesin çıkmasını bekliyorduk, çilek mevsimini kaçırmamaya çalışıyorduk çünkü bunlar her zaman her yerde bugünkü gibi kolayca bulunan şeyler değildi ve tabii ki tatları da şimdiki gibi yavan değil gerçekten lezzetliydi.
Çok eski zamanlardan beri kışın besin kıtlığı yaşamamak adına kurutma, fermente etme, konserveleme gibi yöntemlerle gıda saklayarak ve depolayarak da gene mevsiminde beslenmeyi sürdürülebilir kıldık.
Yani, kış hazırlıkları aynı zamanda bir tür sürdürülebilir beslenme modelidir ve mevsiminde beslenmeye hizmet eder. Sağlıklı beslenmenin ilk kuralı da mevsiminde yani doğanın ritmi ile ahenk içinde bir beslenme modelini benimsemekten geçer.
Kışın Beslenme Nasıl Olmalı?
Vücudun sağlıklı yağlara olan ihtiyacı arttığı için kışın zeytinyağı, yağlı tohumlar, yağlı deniz balıkları, tahin gibi besinler, beslenmeye daha fazla dahil edilebilir ve bunlara ek olarak yapılması gereken sadece mevsim sebzeleri ve mevsim meyveleri tüketmektir diyebiliriz.
Çoğumuz, kışın sıkıcı ve soğuk havalarında sıcacık börekler, kekler yemek isteriz ve bunun da nedenleri çok anlaşılır çünkü yemek yemek, hele ki karbonhidrat içeren besinler tüketmek herkesi “mutlu” eder.
Miktarı ve ne zaman yendiği de önemli fakat daha önemlisi bu gibi yiyeceklerin içerikleridir. Sağlıklı diyet yemekler, rafine şekersiz ve glutensiz tatlılar tercih ederseniz, kış aylarından çok kilo almadan ve sağlıklı beslenerek çıkabilirsiniz.
Kış Sebzeleri
Ekim ayından itibaren sırasıyla manav ve pazar tezgahlarına gelmeye başlayan kış sebzeleri ve familyalarını şöyle sıralayabiliriz:
Karnabahar ve brokoli / Ispanak, pazı, kara lahana / Roka, tere, fesleğen, reyhan / Havuç, pancar, turp, mor havuç, alabaş, şalgam, acur / Beyaz lahana, brüksel lahanası, mor lahana / Balkabağı / Pırasa, Taze soğan
Kış Meyveleri
Market reyonlarında, pazar ve manavlarda dört mevsim görmeye alışık olsak da aslında kış mevsimi meyveleri şunlardır:
Cennet hurması / Nar / Ayva / Mandalina, limon, portakal, greyfurt / Avokado / Kivi / Muz / Elma / Kış armudu / Muşmula / Kestane / Hünnap
Mevsiminde beslenmek isteyenlerin işini kolaylaştıracak pratik bilgiler paylaşan ve Mevsimsel Beslen mottosuyla meyve/sebze takvimleri paylaşan Buğday Derneği’nin instagram sayfasını takip edebilir, doğanın ritmini bize hatırlatan takvimleri mutfak dolaplarınıza asabilirsiniz.
Pınar Demirkaya, deneyimli bir beslenme uzmanı olarak kendi beslenme ve danışmanlık merkezinde, danışanlarının ideal vücut ağırlığına ve sağlıklı beden durumlarına kavuşması için çalışmalarını sürdürmektedir.
- Magnezyumun Farklı Formları ve Faydaları - 19 Kasım 2024
- Diyetin İlk Haftası Neden Kabızlık Yaşanır? - 16 Kasım 2024
- İnatçı Karın Yağları için Ne Yapmalıyım? - 13 Kasım 2024