Gluten Hassasiyeti Nedir?

Çölyaktan farklı olarak gluten hassasiyeti tıbbi tetkiklerle tespit edilemeyen yaygın bir gıda intoleransıdır ve daha çok beslenme uzmanlığının konusudur. 

Ancak gluten içeren besinler beslenmeden çıkarıldıktan sonra şikayetlerin iyileşmesi ile tespit edilen gluten hassasiyeti, başta buğday olmak üzere un, unlu mamüller ve tahıl tüketim oranı yüksek toplumlarda çok sık rastlanan bir durum olmasına karşılık hastalık olarak kabul edilmez. Gluten alerjisi, alerji testlerinde dahi tespit edilemeyebilir. 

Geçirgen bağırsak sendromu olan kişilerde gluten ağırlıklı beslenmeye bağlı olarak birçok sağlık sorunu ortaya çıkar fakat tıbbi veriler bakımından gözlemlenemediği için kişi çölyak olana kadar sorunun kaynağının gluten hassasiyeti olabileceği maalesef çoğu zaman görmezden gelinir. 

Peki biz bunu nereden biliyoruz? Gluteni beslenmeden çıkardığımızda hızlı bir şekilde iyileşmeye başlayan bağırsak duvarından, danışanlarımızın sağlıklı bir şekilde kilo vermeye başlamasından ve fibromiyalji ağrıları, sindirim sistemi sorunları hatta migren atakları gibi şikayetlerin kısa sürede hafiflemeye başlamasından… 

Gluten Nedir?

Gluten; buğday, arpa, çavdar gibi şerbetçi otu familyasından gelen tahılların içinde bulunan bir tür bitkisel proteindir. İngilizce yapıştırıcı anlamına gelen GLUE kelimesinden türetilmiş olan glutenin sözlük anlamları ise katı cisim parçalarını birbirine yapıştıran madde veya nişastası alındıktan sonra tahıldan geriye kalan yapışkan madde şeklindedir. 

Dünyaca ünlü nörolog doktor David Perlmutter Tahıl Beyin isimli kitabında  “Gluten tam bir gizli düşmandır ve siz farkında olmadan geri dönüşü olmayan hasarlara sebep olabilir.” diyor. 

Hemen her öğünde ekmek yiyen insanlar için bu temel besin kaynağından şüphe duymak, zararlı olduğunu düşünmek hayli zor ama glutenin son zamanlarda popüler olmasının sebebi, yol açtığı çok sayıda hastalığın artık hekimler ve beslenme uzmanları tarafından da konuşuluyor olması. 

Gluten nedir, zararları neler gibi soruların nihayet daha fazla kişi tarafından araştırılmasında, ilaç sektörüne rağmen doğruları söylemekten çekinmeyen bilim insanlarının büyük katkısı olduğunu da söylemeden geçmemek lazım… 

Gluten Hassasiyeti Nedir?

Gluten hassasiyeti buğday, arpa, çavdar ve bunlardan üretilmiş bulgur, un, unlu mamüller, irmik, makarna, bira gibi birçok besine karşı mide ve bağırsak sisteminde orta çıkan sindirim sorunları ve bu sorunlara bağlı olarak gelişen hastalık ya da sendromlar bütünüdür. 

Gluten hassasiyeti olan kişi buğday proteini içeren yukarıdaki besinlerden herhangi birini ya da örneğin paketli gıda tükettiğinde şişkinlik, ishal, alerjik reaksiyonlardan şikayet eder ama asıl sorun genellikle inflamasyon gibi çok daha derin sağlık sorunlarıdır fakat bu hastalıklar gluten ile değil başka şeylerle açıklandığı için kişi gluten hassasiyeti olduğunu hayatının sonuna kadar öğrenemeyebilir. 

Gluten Hassasiyeti ile Çölyak Arasındaki Fark 

Çölyak ve gluten hassasiyeti belirtileri bakımından çok benzer fakat çölyak çok daha şiddetli sonuçları olan ve tedavisi olmayan ciddi bir hastalıktır. Gluten hassasiyeti ise benzer bir durumun henüz hastalığa dönmemiş versiyonudur ve glutensiz beslenme ile şikayetler ortadan kalkabilir. 

Çölyak hastalığında da gluten hassasiyetinde olduğu gibi glutensiz diyeti uygulanır fakat çölyağın geriye dönüşü olmamasına karşılık gluten hassasiyeti büyük ölçüde iyileşir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, iyileştikten sonra yeniden sınırsız bir şekilde glutenli beslenmeye dönmemek. 

Gluten eliminasyon diyeti sonrası gluten hassasiyetinin yol açtığı sağlık sorunları genellikle iyileşir, bağırsak duvarı kendini onarmaya başlar. Çölyakta ise ince bağırsaklar yapısal olarak bozulmuştur ve iyileşmez. 

Çölyak genellikle genetik yatkınlıkla ilişkilendirilir, gluten hassasiyeti için böyle bir durum söz konusu değildir. 

Çölyak, yaşam boyu glutene karşı şiddetli alerjik reaksiyonlar göstermek demektir ve bir çölyak hastası hayatının sonuna kadar glutensiz beslenmek zorundadır. Gluten hassasiyeti olan kişiler için aynı durum geçerli değildir. 

Gluten hassasiyeti çölyak gibi tespit edilebilen bir hastalık olmadığı için bir yanıyla daha tehlikelidir çünkü kişi hassasiyeti fark edene kadar yavaş yavaş hasta olur, kilo alır, demir eksikliği gibi kronik sağlık sorunları ile mücadele etmek zorunda kalır. 

Gluten Hassasiyeti Nasıl Anlaşılır?

Gluten hassasiyetinin şiddetine bağlı olarak belirtiler farklılık gösterir. Genel olarak gaz, şişkinlik, sürekli ishal ya da dışkının renginin ve kıvamın sağlıksız olması, kilo kaybı ya da karın bölgesinde yağlanma, geçmeyen boğaz enfeksiyonları, mide rahatsızlıkları, kas ağrıları, kronik yorgunluk gibi şikayetler gluten hassasiyeti olduğunu gösterir. 

Gluten hassasiyeti olup olmadığını anlamanın bir yolu, eliminasyon diyeti ile gluten içeren besinlerin yasaklı olduğu bir beslenme uygulamaktır. Eğer şikayetler azalıyor veya tamamen ortadan kayboluyorsa, kesin olarak gluten hassasiyeti var demektir. 

Ayrıca mikrobiyota testi ile gluten hassasiyeti olup olmadığını anlamak mümkündür. Kliniğimizde her iki yöntem de kullanılmaktadır. 

Glutenin Zararları 

Glutenin kalp damar hastalıkları, demans ve alzheimer gibi nörolojik sorunlar, obezite, geçirgen bağırsak ve irritabl bağırsak sendromu, kronik yorgunluk, depresyon, fibromiyalji gibi çeşitli hastalıklara neden olduğuna dair yapılan araştırmaların sayısı her geçen gün çoğalmaktadır ve sonuçlar glutenin zararlı olduğunu bilimsel ortaya koymaktadır. 

Gluten düşmanı değilim ve hassasiyetim olduğu halde bir beslenme uzmanı olarak ara sıra ben de gluten içeren şeyler yiyorum ama glutenin zararlarının saymakla bitmeyecek kadar fazla olduğunu söylemek zorundayım. 

Küçük bir liste yapmak gerekirse, glutenin neden olduğu en yaygın sağlık sorunlarını şöyle sıralamak mümkün: 

• İnsülin direnci ve diyabet 
• Migren ve nedeni bilinmeyen baş ağrıları 
• Anksiyete, dikkat eksikliği, kronik stres ve depresyon 
• Obezite 
• Kilo kontrol sorunları 
• Demir eksikliği 
• Yeme bozuklukları 
• Yaygın inflamasyon 
• Romatizmal rahatsızlıklar 
• Candida 
• Geçirgen bağırsak ve irritabl bağırsak sendromu 
• Kalp ve damar hastalıkları 
• Demans, bunama, alzheimer
• Uyku bozukluğu 

Gluten İçeren Besinler 

Buğday ve buğdaydan ya da buğday unundan üretilmiş her türlü yiyecek ve içecekler, çavdar ve çavdardan veya çavdar unundan üretilmiş tüm yiyecek ve içecekler, aynı şekilde arpa, yulaf ve bu tür tahıllardan elde edilmiş her türlü yiyecek ve içecekler gluten içerir. 

Tüm paketli gıdalar, kozmetik ürünlerinin hemen hepsi, birçok ilaç, kişisel bakım ve temizlik ürünleri de gluten içermektedir. Aslında üzerinde Glutensiz / Gluten Free yazmayan hemen her türlü hazır ürün, gluten içerir diyebiliriz. 

En çok tüketilen gluten içeren besinler için aşağıdaki listeyi inceleyebilirsiniz: 

• Ekmek, tam tahıl ekmeği, çavdar ekmeği, kepekli ekmek 
• Buğday unu, tam buğday unu, çavdar unu, kepekli un
• Tüm unlu mamüller, pastane ve fırın ürünlerinin hepsi  
• Makarnalar 
• Bira
• Bulgur 
• İrmik
• Kahvaltılık gevrekler
• Bisküvi, patates cipsi, çikolata, gofret gibi paketli ürünlerin tamamı 
• İşlenmiş et ürünleri 
• Et ve tavuk suyu tabletleri
• Hazır çorbalar 
• Kavrulmuş kuru yemişler 
• Soya sosu, diğer salata ve makarna sosları, kremalar 

Glutensiz Beslenme 

Glutensiz beslenme ilk başlarda, özellikle de ekmek yiyenler için, zor gibi görünür çünkü bu kişiler ekmek yemediği takdirde aç kalacağına inanmaktadır. Oysa glutensiz beslenme, karbonhidrat bakımından fakir olduğu için kan şekerinde ani düşmeler yaşanmaz ve böylece daha uzun sürler tokluk hissi elde ederiz. 

Gluten eliminasyonu ya da sağlıklı glutensiz beslenme protein, lif ve mineral bakımından zengin besinlerden oluşan bir diyet planı şeklinde oluşturulmalıdır. Aksi halde çölyak hastaları için üretilen glutensiz paketli ürünlerle beslenmek, her zaman sağlıklı bir beslenme anlamına gelmez. 

Glutensiz besinler listesi epey uzundur. Zannedildiğinin aksine eksiksiz bir beslenmeye yetecek kadar besin çeşitliliği yakalamak ve zengin öğünler oluşturmak gayet mümkündür: 

• Greçka /Karabuğday 
• Grekçe/Karabuğday Unu 
• Katkısız karabuğ ekmeği
• Tef, kinoa, amarant ve bunların unu 
• Mercimek, Nohut, Fasulye, Pirinç ve bu tahılların unu 
• Chia tohumu 
• Keten tohumu 
• Tüm sebze ve meyveler 
• Patates 
• Yumurta 
• Et, balık ve tavuk 
• Süt ve süt ürünleri 
• Bal 
• Çiğ kuruyemişler
• Zeytinyağı, hindistan cevizi yağı, tereyağı ve diğer bitkisel yağlar 

Glutensiz beslenme, sağlıklı beslenmenin önemli bir parçasıdır ve kilonuzu korumanızı kolaylaştırır. Bir yerlerden başlamak, gluten tüketimini sınırlamak bile ciddi faydalar sağlar. Gluteni beslenmenizden çıkardığınızda yaşayacağınız iyileşme ve rahatlama ise glutensiz beslenmenin en etkili motivasyonudur.